ارزیابی تاثیرات مولفه‌های فضای شهری بر شکل‌گیری الگوهای رفتاری با تاکید بر جنسیتی شدن آن؛ نمونه موردی: منطقه 2 تهران

فضاهای شهری بازنمودی از کیفیت زندگی شهروندان برپایه ساختارهای محیطی، فرهنگی و اجتماعی به شمار رفته و با کاوش در آنها به عنوان جزئی از کلیت شهر یا جامعه می­توان به دیدگاهی روشن و عمومی در این ارتباط دست یافت. به دلایلی چند از جمله سهولت درک کالبد و محیط در مقایسه با معنا و عملکرد فضای شهری، مطالعه فضاهای شهری عموما با غفلت از مورد اخیر صورت پذیرفته و به بیان دیگر، رویکرد پدیدارشناسی و انسان­گرایی کمتر در کیفیت فضاهای شهری به کار می­روند. تاکید بر رویکردهای یاد شده، پذیرش تاثیرپذیری فعالیت و رفتارهای انسان از محیط را به دنبال داشته که به صورت تخصصی در دانش روان­شناسی محیطی مورد توجه قرار دارد. این مقاله با هدف واکاوی نظری- تحلیلی تاثیرپذیری رفتار انسان از محیط (فضای شهری) با تاکید بر رفتارهایی که با تحدید حضور برخی گروه­های اجتماعی به ویژه زنان به جنسیتی شدن فضای شهری منجر می­گردند، با استفاده از نظریات مطرح در روان­شناسی محیطی انجام شده است. روش انجام این پژوهش راهبردی- شهری با رویکرد کارکردی برگرفته از نتایج بررسی­های توصیفی- استنتاجی و اسنادی- کتابخانه­ای بوده که برمبنای آن مدل­سازی صورت گرفته است. پایه­های نظری این پژوهش مبتنی بر نظریه اکولوژیکی (بوم شناسی) و نظریه محتوای- اثباتی لنگ، از میان نظریات مرتبط با ادراک در روان­شناسی محیطی بر نظریه کنش­گرایی احتمالی برونزویک، قابلیت­های محیطی گیبسون و ویژگی­های جلب­کننده محیط برلاین استوار است. در ارتباط با نظریات مرتبط با جنسیتی­شدن فضای شهری از نظریه فضای افتراقی لوفور و دیدگاه­های مون، راکرفلر، کاسکلا، تانکیس و به صورت ویژه نظریه رویکرد غیرکلامی راپاپورت بهره­گیری شده است. ارزیابی صحت و دقت فرضیات پژوهش به کمک روش معادلات ساختاری SEM به طور مشخص روش کمترین مربعات جزئی(PLS) در نرم­افزارهای Smart PLS و SPSS صورت پذیرفته است. آزمون­های خودگران­سازی، تحلیل عاملی تاییدی و تی­تک نمونه­ای (t-value) در این راستا و آزمون­های شاخص اعتبار اشتراک (CV com)، شاخص اعتبار افزونگی(CV red)، واریانس تبیین­شده (R2) و شاخص GOF جهت نکویی برازش مورد استفاده قرار گرفتند. یافته­های پژوهش نشانگر آن است که محیط مانند یک قرارگاه رفتاری عمل کرده که برمبنای آن میان جنبه­های کالبدی و الگوهای رفتاری رابطه ویژه­ای برقرار بوده که بر بروز رفتارهای نسبتاً مشابه در زمان­های مختلف توسط افراد گوناگون دلالت دارد. فزونی سطح معناداری 403/3 در ارتباط با معنای فضای شهری، سطح معناداری 405/2 در ارتباط با عملکرد فضای شهری و سطح معناداری 085/6 در ارتباط با شکل فضای شهری از میزان قابل قبول 96/1 بیانگر مثبت بودن فرضیه­ها و تایید رابطه میان معنا، عملکرد و شکل فضای شهری بر شکل­گیری الگوهای رفتاری می­باشد. در مرحله بعد نیز معناداری الگوهای رفتاری با سطح 725/8 بر فضای شهری جنسیتی تایید شده است. بدین ترتیب و در صورت شناسایی عوامل محیطی موثر بر رفتار می­توان قابلیت­های محیط را جهت رخداد یا ممانعت از شکل­گیری الگوهای رفتاری معین مورد برنامه­ریزی و طراحی قرار داد. تقسیمات فضایی و نمادین حاصل از فرآیند یاد شده می­توانند حضور برخی گروه­های اجتماعی چون زنان را تشویق یا تحدید نموده و بدین­ترتیب بر شکل­گیری جغرافیای جنسیتی شهرها موثر باشند.